Президенти Русия Владимир Путин гуфт, ки “талошҳои фишорoварии хориҷӣ” болои Беларус, Қирғизистон ва Молдова “ғайри қобили қабул аст”. Рӯзи 10-уми ноябр, зимни ифтитоҳи ҷаласаи сарони кишварҳои Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой Путин гуфт, ки Беларус ҳоло “таҳти фишори беруна қарор дорад”.
Давоми се моҳ аст, ки дар Беларус бо талаби истеъфои Александр Лукашенко мардум намоишҳои эътирозӣ барпо мекунанд. Лукашенкоро баъди интихоботи президентии баҳсбарангези 9-уми август баранда эълон карданд, вале мухолифон ва ҳам Ғарб мегӯяд, ки натиҷаҳои овоздиҳӣ тақаллуб шудааст.
Дар ин ҳама таҳаввулот ва ҳам саркӯби хушунатомези эътирозгарон Маскав аз Минск пуштибонӣ кард. Путин гуфт: “Баъди интихоботе, ки дар кишвари онҳо баргузор шуд, дӯстони беларусии мо таҳти фишори бесобиқа қарор доранд, дар муқобили таҳримҳо ва ҳам амалҳои таҳрикомезе қарор доранд, ки ба сарашон аз роҳи таблиғоту ҷанги иттилоотӣ мерезад”.
Лукашенко қаблан гуфта буд, ки дар пушти эътирозҳои ҷараёндошта дар Беларус Иттиҳоди Аврупо истодааст. Ба иттилои маркази ҳомии ҳуқуқи инсони “Весна” рӯзи 8-уми ноябр полиси Беларус дар шаҳрҳои Минск, Гомел, Витебск, Жлобин ва дигар шаҳрҳо 1024 нафарро боздошт кард. Дар миёни онҳо ҳадди аққал шаш нафарашон журналистон мебошанд. Ба иттилои ин марказ, бархе боздоштшудаҳо дертар озод гардиданд. Дар наворҳои видеоии ба шабакаҳои иҷтимоӣ роҳёфта дида мешавад, ки мардон, аксарашон бо либоси мулкӣ дар тан, эътирозгаронро бо шеваи бисёр бераҳмона дошта ба замин мезананд ва баъдан ба мошини полис бор мекунанд. Бо назардошти чунини вазъият Бритониё ва ИМА ҳамчун роҳи ҳалли буҳрон ба интихоботи нав дар Беларус даъват карданд.
Путин инчунин гуфт, ки ду ҷумҳурии дигари собиқи Шӯравӣ – Қирғизистон ва Молдова ҳамчунин “фишори беруна”-ро эҳсос мекунанд.
Дар Қирғизистон дар пайи эътирозҳои дастаҷамъӣ аз натиҷаҳои интихоботи парлумонӣ бӯҳрони сиёсӣ ба амал омад ва президенти он кишвар Сооронбой Ҷеенбеков охири моҳи октябр ба истеъфо рафт. Дар интихоботи президентии 1-уми ноябри Молдова номзади рӯ ба Аврупо Майя Санду баранда шуд ва ҳоло бояд дар даври дуюми интихобот дар муқобили номзади рӯ ба Маскав Игор Додон муборизаро идома диҳад. Ҳарду рӯйдод ба Кремлин писанд набудаанд ва зимни воқеаҳои Қирғизистон кумакҳои молии худро ба ин кишвар муваққатан қатъ карда буд.
Путин инчунин гуфт, ки оташбаси бар сари Қаробоғи Кӯҳӣ бо миёнҷигии Русия ҳосилшуда бояд роҳро ба сулҳ дар Арманистону Озарбойҷон ва ҳам минтақаи Қафқози Ҷанубӣ боз кунад. Путин афзуд, ки дар ҷаласаи сарони кишварҳои Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой изҳороти муштараке дар заминаи роҳҳои муқобила бо коронавирус қабул мешавад.
Даъвати Тоҷикистон ба пуштибонии ду ташаббус
Вебсайти президенти Тоҷикистон хабар дод, ки ҷаласаи сарони кишварҳои узви Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой ба таври видеоконфронс баргузор шуд ва Эмомалӣ Раҳмон ҳам аз Душанбе истода дар кори он иштирок кард.
Дар суханронии худ Раҳмон даъват кардааст, ки ташаббуси Тоҷикистон дар заминаи ташкили “Маркази доимамалкунандаи зиддимуходиротии Созмони ҳамкории Шонгҳой ва Фонди байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”-ро пуштибонӣ кунанд. Ҳанӯз вокуниши кишварҳои узв ба ин даъват маълум нест.
Инчунин бар асоси муқаррароти ин созмон, раҳбарии давраии СҲШ дар соли 2021 аз Русия ба Тоҷикистон гузашт.
Ба узвияти СҲШ Чин, Ҳинд, Қазоқистон, Қирғизистон, Покистон, Русия, Тоҷикистон ва Узбекистон шомил ҳастанд. Аксари таҳлилгарон ин эътилофро василаи сиёсии Русия ва Чин мешуморанд. Он дар ибтидо бо номи "Панҷгонаи Шонгҳой" таъсис ёфта, ҳадафаш ҳалли мушкилоти марзи байни Чин ва давлатҳои тозаистиқлоли Шӯравӣӣ пешин буд ва мусоидат кард, ки ин кишварҳо қисме аз қаламравҳои худро ба Чин диҳанд, то масъалаи даъвоҳои марзӣ аз байн равад.
Афғонистон, Беларус, Эрон ва Муғулистон дар ин созмон мавқеи нозирро дошта, Арманистон, Озарбойҷон, Камбоҷа, Непал, Туркия ва Шри-Ланка кишварҳои муколамакунандаи шарик ба шумор мераванд.
