Пайвандҳои дастрасӣ

Хабари нав

Ардашер Зоҳидӣ: "Бовар доштам, ки шоҳро гумроҳ мекунанд" САДО


Муҳаммадризо Паҳлавӣ ва Ардашер Зоҳидӣ
Муҳаммадризо Паҳлавӣ ва Ардашер Зоҳидӣ

Эрон рӯзи 11-уми феврали имсол аз чиҳилсолагии инқилоби исломӣ таҷлил хоҳад кард. Ин инқилоб ҳукумати шоҳ Муҳаммадризо Паҳлавиро сарнагун намуд ва ба ҷойи низоми шоҳӣ ҳукумати диниро дар Эрон сари қудрат овард.

  • Радиои Фардо, бахши эронии Радиои Озодӣ, дар суҳбати вижа бо Ардашер Зоҳидӣ, вазири собиқи умури хориҷии Эрон ва домоди шоҳ, пурсид, ки ба инқилоби исломӣ чӣ сабаб шуд, дар дарбор чӣ мегузашт ва Муҳаммадризо Паҳлавӣ чӣ рӯҳия дошт? Зоҳидӣ дар замони инқилоб панҷоҳсола ва сафири Эрон дар Амрико буд. Ҳоло ӯ дар Швейтсария зиндагӣ мекунад.
Яке меомад ва мегуфт, маро бибар ба ҳузурашон, ки бигӯям аз мамлакат наравед. Баъзеҳо дар воқеъ ду сурат доштанд...

Радиои Фардо: Дар рӯзҳои пеш аз инқилоб сафири Эрон дар Амрико будед. Ибтидо мехоҳем аз шароити он рӯзҳо ва дидорҳое, ки бо мақомҳои амрикоӣ доштед, бигӯед. Усулан бо чӣ касоне дар мавриди масоили Эрон дар он рӯзҳо сӯҳбат мекардед?

Ардашер Зоҳидӣ бо Муҳаммадризо Паҳлавӣ дар ҳоли гуфтугӯ
Ардашер Зоҳидӣ бо Муҳаммадризо Паҳлавӣ дар ҳоли гуфтугӯ

Ардашер Зоҳидӣ: “Аввалан, дар он замон аълоҳазратро аз тариқи телеграф ва телефон ва гузоришҳои хусусии маҳрамона дар ҷараён мегузоштам. То ин ки дар Ню-Йорк оқои Рокфеллер хоста буд бо ман дидор кунад ва шом бихӯрад. Ӯ дар бораи вазъи Эрон суол мекард ва ман ҷавобашро медодам. Баъд, оқои Бжезинский (Збигнев Бжезинский, мушовири амнияти миллии президент Ҷиммӣ Картер) телефон кард, ки агар мумкин бошад барои музокирот дар Кохи Сафед бошам. Фавран ба ҳузури раиси ҷумҳури вақт Картер (Ҷиммӣ Картер) рафтам. Бо Бжезинский ҳам чанд соат суҳбат шуд. Эшон ба ман гуфтанд, ки вазъ дар Эрон хуб нест ва мо алоқамандем, ки агар метавонед ба Эрон биравед. Дар зимн овоза аст, ки ё нахуствазир бишавед ё вазир. Аввал ба эшон арз кардам, ки ман на ин хоҳам буд ва на он, чун барои ин кор дуруст нашудаам. Аммо дар масъалаи рафтани ман. Чун сафири аълоҳазрат ҳастам, эшон бояд ба ман иҷоза бидиҳанд. Пас аз ин ки хеле муфассал роҷеъ ба вазъият суҳбат кардем, эшон ба ман гуфт, Шумо нигарони сафорат набошед. Шуморо лозим аст, ки назди аълоҳазрат бошед. Ман ҳам, албатта, гуфтам, ки бисёр хуб ва ман ба арзи эшон хоҳам расонд. Билофосила шаб бо муовини раиси ҷумҳур дар манзили сенатор Рибикоф шоми хусусӣ доштем. Ӯ яке аз шахсиятҳои бузурге буд, ки ман аз сафари аввал мешинохтам. Дар замони Ҷон Кеннедӣ вазир буд ва баъд вақте Ню-Йоркро тарк мекардем, ба ифтихори аълоҳазрат меҳмонии бузург дода буд.”

Радиои Фардо: Шумо ба ҳар ҳол домоди пешини шоҳ будед...

Ардашер Зоҳидӣ: “Ин ки ман ишора кардам, марбут ба дӯстии ман бо оқои Рибикоф буд.”

Радиои Фардо: Вақте ба Эрон рафтед ва бо шоҳ дидор кардед, чӣ масоилеро бо ӯ матраҳ намудед?

Ардашер Зоҳидӣ: “Қабл аз ин ки аълоҳазратро бубинам, бо камоли тааҷҷуб дидам, ки иддае аз оқоён умаро ва чандин нафар аз оқоёни ҳамкори қадима вузаро ҳастанд. Он вақт Амирхусрав Афшор вазири умури хориҷӣ буд. Аз эшон ҳам хостанд, ки бо ман биёяд ва дар дохили мошин маро дар ҷараёни вазъи Теҳрон бигузорад. Эшон ҳам ҳамин корро кард, то омадем ва ба қаср расидем. Раиси горд омад, ки бо мошин ба дохил биёед. Ман гуфтам, ки на, мисли ҳамеша ҳамин ҷо пиёда мешавам. Қасри Саъдобод буд. Вақте аз зинаҳо боло мерафтам, яке аз оқоён омад ва гуфт, шаҳбону бо Шумо кор доранд, қабл аз ин ки аълоҳазратро бубинед. Вақте омадам, шаҳбону фармуданд, чизе нагӯед, ки аълоҳазрат нороҳат шаванд, чун масалан хатар дорад, як вақт худкушӣ кунанд. Ин маро хеле такон дод ва нороҳат шудам. Вақте ин тавр шуд, омадам то наздики дари утоқи аълоҳазрат. Соат ёздаҳуним-дувоздаҳи шаб буд. Қабл аз инки дарро бизанам, дар боз шуд. Аълоҳазрат худашон дар утоқ ташриф доштанд. Садоро шунида буданд ва дарро боз карданд. Ман ҳам арзи адаб кардам, таъзим кардам. Фармуданд, ки биёед, бинишинед. Аввал исрор доштам, ки хеле хастаам ва ҳам дер шуда. Гуфтанд, ки не. Амр буд, ҳамин корро кардам ва ба музокирот оғоз намудем. Чӣ суҳбате ки бо оқои Картер доштам, ба эшон арз кардам.”

Радиои Фардо: Илова ба ин ки масоилро бо шоҳ матраҳ кардед ва гуфтед бо чӣ касоне дидор доштед, посух ва вокуниши шоҳ ба ин суҳбатҳо чӣ буд?

Ардашер Зоҳидӣ: “Аълоҳазрат, ки одами дақиқе буданд, мисли ҳамеша бевосита гӯш мекарданд. Дар ин зимн занг заданд, ки пешхидмат чой биоварад. Вақте чойро оварданд, аълоҳазрат дасташонро ба ҷайб карда ва як ҷаъбаи кӯчакро берун оварданд ва доруеро аз он гирифтанд. Хеле даступоча шудам бо ин чизе, ки шаҳбону ба ман гуфта буданд. Дасташонро гирифта гуфтам, ки ин қурсҳоро нахӯред, иҷоза диҳед фардо биоям, Шумо хастаед. Фармуданд, чаро чунин мекунӣ? Қурс мехӯрам, чизи дигаре нест. Тақрибан соат якуним-дуи субҳ буд, ки тамоми ҷузъиётро ба арзашон расонда будам.”

Радиои Фардо: Вале вокуниши шоҳ чӣ буд?

Ардашер Зоҳидӣ: “Аълоҳазрат тамоми муддат ба ҳарфҳои ман гӯш доданд, ҳеч набуриданд. Вақте гапи ман тамом шуд, гуфтанд, ки назарат роҷеъ ба ин афрод чист? Гуфтам, ба назари ман инҳо алоқаманданд. Раиси ҷумҳур беандоза алоқа дорад ва ҳатто ишора кард, ки нигарони ҳеч чиз набошед ва ҳар тавр битавонем кумак мекунем.”

Радиои Фардо: Ба таври куллӣ вазъияти рӯҳӣ ва ҷисмии шоҳро дар он рӯзҳо чи гуна дидед? Оё шоҳ вазъияти рӯҳии хубе дошт?

Дидори Ардашер Зоҳидӣ бо президенти Амрико Ҷиммӣ Картер. Моҳи январи соли 1977
Дидори Ардашер Зоҳидӣ бо президенти Амрико Ҷиммӣ Картер. Моҳи январи соли 1977

Ардашер Зоҳидӣ: “Хеле хаста, хеле лоғар ва хеле дар фикр медидам. Ва ин ба ман нороҳатӣ ва хеле заҷр медод. Вале ҳамаро таҳаммул мекардам. Саъй мекардам хеле хунсард ҳама чизҳоро, то ҷое ки виҷдонан ба назарам дуруст аст, ба арзашон бирасонам.”

Радиои Фардо: Дар он рӯзҳо чанд бор бо шоҳ дидор кардед?

Ардашер Зоҳидӣ: “Ду-се бор.”

Радиои Фардо: Ба ҳар ҳол, илова ба пайвандатон бо аъзои хонадони салтанатӣ, бо бархе аз онҳо дӯстӣ ҳам доштед. Онҳо чӣ мегуфтанд? Гуфтед шаҳбону ҳам шуморо дид, қабл аз дидор бо шоҳ. Оё бо шаҳбону ҳам дидор доштед?

Ардашер Зоҳидӣ: “Мураттаб медидамашон. Хуб, барои инки мураттаб ба он ҷо мерафтам. На танҳо ошноӣ доштам, эшон малика буданд. Вале баъд аз ҷараёнҳои рӯзҳои аввал дигар ҳавсала ва вақти касеро надоштам. Вақте омадам, мехостам бо оқоёни маҷлис ва оқоёни уламо ва бо ашхосе, ки ба назарам наздик буданд, суҳбат кунам ва аз даҳони онҳо фаҳмам, ки чӣ мегӯянд ва чӣ мегузарад.”

Радиои Фардо: Чӣ касоне дар атрофи шоҳ буданд ва оё Шумо бо онҳо ҳам дидор ва гуфтугӯ мекардед? Оё фикр намекунед, бархе аз атрофиёни шоҳ ба ӯ тавсияҳои дуруст намекарданд?

Ардашер Зоҳидӣ
Ардашер Зоҳидӣ

Ардашер Зоҳидӣ: “Ман ин тавр муътақид будам. Бовар доштам, ки иддае аълоҳазратро гумроҳ мекунанд. Яке меомад мегуфт, маро бибар ҳузурашон, ки бигӯям аз мамлакат наравед. Аз ин гапҳо. Бинобар ин, баъзеҳо дар воқеъ ду сурат доштанд ва як хел гап намезаданд. Вале ман ҳам намехостам ба эшон бигӯям, ки касеро набинед. Чун дидорҳо лозим буд. Масалан, ман бо Ироқ дар тамос будам. Баъзе аз оқоёни уламо, оятуллоҳо аз Ироқ бо ман дар тамос буданд. Ҳамин тавр бо оятуллоҳо дар Эрон ва Қум дар тамос будам. Чун аз қадим баъзеҳо маро мешинохтанд. Ба эшон наздик будам ва онҳо ҳам ба ман муҳаббат доштанд. То ҳадде ҳам шояд ба ман итминон доштанд.”

Радиои Фардо: Оё он рӯзҳо фикр мекардед, ки эҳтимол як инқилоб дар Эрон ба вуқӯъ пайвандад?

Ардашер Зоҳидӣ: “Аввалҳое, ки мерафтам ва меомадам, боварам намешуд. Вале мегуфтам, агар кор дуруст нашавад ва иштибоҳҳое пеш биояд, он вақт мумкин аст, хатарнок бошад. Шабе, ки дар ҳузури аълоҳазрат будам, нахуствазир ва оқои Шариф Имомӣ телефон мекарданд ҳузурашон ва мехостанд ҳукумати низомӣ дуруст кунанд. Ман бо ин ҳам мухолиф будам. Мегуфтам, дар ҳоли ҳозир мо набояд артишро дохил кунем. Бино бар ин суҳбат то соати севуним -чаҳор тӯл кашид. Дафъаи охир аълоҳазрат ба утоқи хоб рафт, то ман нашунавам. Дар онҷо суҳбат карда баргаштанд. Гуфтам инҳо бояд масъулияти худашонро анҷом диҳанд. Набояд бигӯянд, шумо фармудед. Аммо ҳоло ки давлат ин корро бикунад, фавран бояд аз тариқи радио ва ғайра мардумро хабар кунанд.”

Радиои Фардо: Ба назари шумо, бузургтарин иштибоҳе, ки дар он рӯзҳо сурат гирифт, аз тарафи артиш буд ё аз сӯи шоҳ?

Ардашер Зоҳидӣ
Ардашер Зоҳидӣ

Арадешр Зоҳидӣ: “Фаромӯш накунед, ки дар ин давра тақрибан як-ду моҳ ман дубора ба Амрико рафта ва баргаштам. Ман бо иҷозаи шоҳ ба Амрико рафтам, ки Картерро дар ҷараён гузорам. Дар он вақт ҳам дӯсти наздике пайдо карда будам, ки оқои бузургворе буд ва набояд эрониҳо фаромӯш кунанд. Ӯ Анвар Содот буд. Анвар Содот қарор буд ба Амрико равад ва бо раиси ҷумҳур музокира кунад. Дар он ҷо дастҷамъӣ қарор шуд шуд, ки онҳо телефонӣ бо аълоҳазрат суҳбат кунанд, то тасаллои руҳӣ бошад. Аввал Анвар Содот телефонӣ суҳбат кард ва гӯширо ба раиси ҷумҳур Картер дод. Аълоҳазратро мутмаин карданд, ки он чи лозим аст, анҷом медиҳанд. Ҳоло мерасем ба ҷавоби шумо. Дар ин ҷараён намешавад касеро масъул кард. Дар ин ҷараён артиш, албатта, ҳамеша мутеъ ва ба фармони аълоҳазрат буд. Аз тарафи дигар, худи оқоён ва дар ҳайати давлат бо ҳам бад буданд, бо ҳам ҳасодат доштанд. Ва баъзеашон, мутаассифона, бо ҳарду тараф бозӣ мекард. Аълоҳазрат як одаме буд беандоза хушқалб. Ҳоло дар борааш ҳар кас ҳар ғалате мехоҳад бикунад ва бигӯяд. Ин чизҳоро аълоҳазрат намехост. Намехост, аз димоғи ҳеч кас хун биояд. Дар зимн ҳукумати низомӣ ҳам барқарор карда буданд. Вале дастур дода буданд, ки... музоҳимат эҷод накунанд.”

Радиои Фардо: Ба гумони Шумо, паёми шоҳ, ки гуфт садои инқилоби Шуморо шунидем, кори дурусте буд ё кори иштибоҳе?

Ардашер Зоҳидӣ: “Ин паёмро агар зудтар дода буданд, хеле ҳам хуб буд ва асаргузор. Вале дар он замон... вақте шумо ба қавли маъруф муомила мекунед, агар одам дасташ пур набошад, ҳамеша бозанда аст.”

XS
SM
MD
LG