Хотираи хабарнигори Радиои Озодӣ, шоир Искандари Хатлонӣ, ки 21-уми сентябри соли 2000 дар Маскав ба қатл расид, дар як саф бо рӯзноманигорони шаҳид дар Осорхонаи Бунгоҳи расонаҳои ҷаҳонии ИМА (USAGM) гиромӣ дошта мешавад. Лора Мойӣ, масъули бахши чандрасонаии ин ниҳод гуфт, бо ин мақсад осори Искандари Хатлонӣ ҷамъоварӣ шудааст.
Созмондиҳандагони осорхона мегӯянд, ҳамчунин ашъори Искандари Хатлонӣ гирдоварӣ ва ба забони англисӣ баргардон мешавад. Қарор аст, аз ҳамаи вожаҳое, ки дар ин осор ба кор бурда шудааст, портрет ё чеҳранигории Искандари Хатлонӣ наққошӣ шавад.
Қаблан, акс ва маълумотнома дар бораи Искандари Хатлонӣ дар Девори Шарафи Бунгоҳи расонаҳои ҷаҳонии ИМА ва ҳамчунин Осорхонаи Хабар ё Newseum-и шаҳри Вашингтон ҷой дода шудаанд.
Дар осорхонаи нав дар қатори зиёда аз 200 рӯзноманигор, ки дар кишварҳои гуногун кушта шудаанд, сабти гузоришҳо, дастхат ва ёдномаҳои Искандари Хатлонӣ ба маърази нигоҳ гузошта мешаванд.
Искандари Хатлонӣ (Идиев) 12-уми октябри соли 1954 дар шаҳри Кӯлоби вилояти Хатлон, дар хонаводаи омӯзгор ба дунё омада, хатмкардаи Институти адабии Максим Горкии Маскав, дар ҳафтаномаи "Адабиёт ва санъат", Бахши форсии радиои Би-би-сӣ ва Бахши тоҷикии Радиои Озодӣ кор кардааст.
Ашъори ӯ дар маҷмуаҳои "Садои пои вожаҳо", "Парвоз" (1981), "Шукуфа" (1986), ва "Кушоиш" (1988) ба нашр расидаанд. Дар ин ҷо тарҷумаи англисии чанде аз шеърҳои ӯро бо қалами Сэм Стян пешкаш мекунем:
Oh God, I will die without a homeland
And I will die blind and shroud at last.
Although there is unity of (my) soul and body
Distressed, I will die at last.
Selfish and false patriots
Lament the nonsense today
Their mouths foal from shouting
They are silent and mysterious ...
I am aware of their pondering, my dear
I hate their screams, (my) friend
And these self-serving strangers
It is better they not visit the cemetery ...
These scammers surprised me
For they are unique in their imagination
Apparently the king and the khan and the sultan
Are inside but are ungrateful
In this state in which we are stateless
Homeland is a toy in the hands of others
I am the pain that has no cure
...I am the man who is awake and alone.
Mother
Moonlight gathers on the roof
Like a cup of warm milk.
The voice of my mother,
Soft like the smell of milk.
In the corners of her eyes,
One finds wrinkles and folds.
It seems that the flowers
Have dried out atop the rock.
The teacher from school,
A soul at home,
I know their heart burns while
Singing the melody:
“May the sun come from the east,
May a flight of doves arrive.
The light in both my mother’s eyes,
Iskandar may come through the door…”
Moonlight gathers on the roof
Like a cup of warm milk.
The voice of my mother,
Soft like the smell of milk.
He Knows How I Love You
I love you
Like the dry land
just before the rain
and the hungry infant,
sucking a breast.
I love you
Like the old, sick, and helpless man
(for the last time)
Rises from his deathbed
standing straight on his feet
for the last time...
I love you
Like a scabbard its sword
the wounded soldier, his shield
and the bow, the arrow
the arrow, the target
I love you, like you do, and I do.