Бобои Шайх аз Тоҷикистон
Бобои Шайх (номи мустаор) аз Тоҷикистон ба Украина рафта, ҳар рӯз барои сокинони Харков оши палав мепазад. "Воҳима намекунам - на ҳар кас тоқат мекунад. Панҷ дег аст инҷо. Тасаввур кунед, чӣ қадар гарм аст. Ман рӯза ҳам мегирам. Вақте рӯзадорем, ҳатто об наменӯшем," – нақл кард ӯ.
Бо вуҷуди душвориҳо, Бобои Шайх ёриро ба мардуми Украина муҳим медонад: "Дареғи мардум, бисёр дареғи кӯдакон. Ман ҳамаи инро аз сар гузарондаам. Дар солҳои 90-ум дар мо ҳам ҷанг буд, гуруснагӣ буд, ҳамаи инро дидем."
Ин зодаи Тоҷикистон иддаоро дар бораи нақзи ҳуқуқи мусулмонҳо дар Украина инкор кард. Гуфт, "аз соли 1996 дар Украина ҳастам. Ҳеч гоҳ чунин чизеро нашунидам. Касе барои намозгузорӣ маҳкум накардааст."
Дар сафи Нерӯҳои мусаллаҳ
Равшанбек Рӯзиматов 54-сола аст. Дар Туркманистон ба дунё омада, дар ҳамон ҷо калон шудааст. Забони туркманӣ, узбекӣ, русӣ ва украиниро медонад. “18-сола будам, ки маро ба артиш даъват карданд. Ба Украина оварданд. Дар ҷараёни хидмат мардуми инҷоро меҳмоннавоз, хушодоб ва таҳаммулпазир ёфтам,” – мегӯяд ӯ.
Рӯзиматов вакили мудофеъ аст, вале ҳоло дар сафи нерӯҳои мусаллаҳи Украина ва дар майдони ҷанг қарор дорад: “Рӯзи аввали ҷангро хуб ба ёд дорам. Дар хона будам. Ман, ҳамсарам фарзандон – ҳама дар хона будем. Садои таркишҳоро шунидем ва он вақт фаҳмидем, ки ҷанг сар шудааст.”
Қонун ба Равшанбек ҳақ медиҳад, ки се фарзанди ноболиғашро гирифта, аз Украина берун равад, аммо мегӯяд, ин корро накард. “Шармандагӣ аст, ки зодгоҳи фарзандони худро гузошта равам. Онҳо дар инҷо ба дунё омадаанд. Ин хиёнат ба фарзандону ҳамсарам мешуд,” -- гуфт ӯ.
Равшанбек Рӯзиматов мегӯяд, ба ӯ бо “симои ғайриславянӣ” зистан дар Украина осон аст: “Аз соли 2006 касе аз ман ҳуҷҷат напурсидааст. Пеш аз он маъмурони милиса тафтиш мекарданд, санад мехостанд. Ҳоло чунин нест.”
Илова ба ин, ба гуфтааш, дар Украина ба пайравони мазҳабҳои гуногун муносибати таҳаммулпазирона доранд: “Озод ба масҷид меравем, ибодат мекунем, ба зиндагӣ идома медиҳем. Ҳеч кас кордор намешавад.”
Майя Верголяс дар шаҳри Дашаузи Туркманистон таваллуд шудааст. Пас аз хатми мактаб ба Екатеринбург рафт: “Боре дар Свердловск (номи пешинаи шаҳр – НВ) дар трамвай ҳамватанонро дидам. Бо якдигар ба забони туркманӣ гап задем. Аз пушт зане дод зад, ки “ман забони шуморо намефаҳмам, ба русӣ гап занед.”
Пас аз адои донишгоҳ Верголяс ба Киев рафт ва аз соли 1989 дар Украина ба кору зиндагӣ пардохт. Дар онҷо оила барпо кард, соҳиби фарзанд шуд. Доктори илмҳои биологӣ, профессори кафедраи анатомия ва физиологияи инсон аст. Ҳоло ба одамон дар Украина чӣ гуна муҳофизат кардани худро дар вақти ҷанг меомӯзонад.
Вай рӯзи аввали ҳамлаи Русияро ба Украина чунин ба хотир овард: “Писару шавҳарам чизеро баҳс мекарданд. Хоби ман ҳам намеомад. Саҳар, тақрибан соати панҷ, шавҳарам гуфт, ки ҷанг сар шуд. Бовар надоштам, ки ҷанг аст.”
Низомиёни нав
Руслан Маханбеталиев аз Қазоқистон дар Харков зиндагӣ мекунад. Писари калонияш, Рашид, дар ҷабҳа аст.
"Ҳарчанд дар Қазоқистон зода шудааст, Украинаро ҳимоят мекунад. Гуфт, ки падар, шояд ман биравам, биҷангам, Украинаро дифоъ кунем. Мефаҳам, ки мардуми кӯчманчӣ ҳастем. Инҷо ҷанг мешавад, ба ҷойи дигар меравем. Онҷо ҷанг шавад, инҷо меоем. Тамоми умр чунин хоҳад буд? Кӣ муҳофизат хоҳад кард?" – нақл кард ин мард.
Ба қавли падараш, Рашид ба ҷанг ҳамчун сарбози қаторӣ рафт, вале дар ҷараёни ҷанг барои шуҷоат медал гирифту соҳиби рутбаи сержанти хурд шуд. "Ман аз ӯ ва онҳое, ки Украинаро дифоъ мекунанд, фахр мекунам," -- иқрор шуд ӯ.
Ду писари Миродил Юнусов аз Узбекистон низ ба ҷанг рафтаанд. Вай мегӯяд, рӯзи аввали ҷанг бо ваҳшат аз хоб хест. "Мо рафтем, фарзандон монданд. Онҳо рӯзи дигар барои муҳофизати Украина рафтанд," -- ба ёд овард ӯ.
Миродил Юунсов мегӯяд, худаш ҳам мехост, ба ҷабҳа биравад, вале ӯро ба баҳонаи "пирияш" нагирифтанд: “Бисёр душвор буд, вақте писаронам хат наменавиштанду занг намезаданд. Онҳо дар Кременная ҳастанд. Наздики онҷо минакорӣ шудааст. Низомиёнро бо мошинҳои зиреҳпӯш мебаранд. Вақте занг заданд, бисёр хуш шудам," - мегӯяд мард.
Юнусов дар бозори "Барабашово" дар Харков хӯрок мефурӯшад. Ин бозори калонтарин дар Аврупои Шарқист. Артиши Русия дар моҳи марти соли 2022 "Барабашово"-ро тирборон кард ва нуқтаҳои савдо дар паҳлӯи ҷойи кори Миродил оташ гирифтанд. Аммо ӯ ба тайёр кардани оши палав идома медиҳад: "Ман ба нархи бисёр арзон хӯрок медиҳам. Дар вақти ҷанг бояд одамонро дастгирӣ кунем."
Ризокорон
Бародарон Рустам ва Дамир Дарменовҳо қазоқ ҳастанд, вале дар Киев зиндагӣ мекунанд. Пас аз таҷовузи Русия ба хоки Украина тасмим гирифтанд, ки ихтиёрӣ ба мардуму низомиён мадад кунанд.
Маҳалли нахустине, ки бародарон барои кумак рафтанд, Гостомел буд. "Низомиён бисёр буданд. Дар ҳар панҷ метр як посгоҳ буд. Ҳуҷҷатҳо дар назди оинаи мошин меистоданд ва дар ҳар панҷ метр онҳоро нишон медодем," – қисса кард Дамир Дарменов.
Бародарон дар Гостомел палав пӯхта, ба сокинони маҳаллӣ доданд. Сипас тамоми вилояти Киевро гаштанд. Ҷое, ки дар оғози ҷанг аз тарафи нерӯҳои Русия ишғол шуда буд.
Рустам, бародари Дамир, тобистони соли 2022 Донишгоҳи давлатии тиббии Киевро хатм кардааст. Дар оғози соли 2023 тасмим гирифт, ки ба ёрии низомиёни украинӣ бишитобад.
Дамир аз ҳамлаи артиши Русия ба Украина, ки Маскав онро "ҳимояи аҳолии русзабон" медонад, хашмгин аст. "Мо дар замини худ ҳастем, онҳо ба назди мо омадаанд, вале боз моро фашистӣ меноманд," -- мегӯяд ӯ. Дарменов афзуд, ҳамеша ба забони русӣ гап мезанад, вале дар Украина ягон бор эътирозе нашунидааст.
Волидони серфарзанд
Дар соли 2022 дар Украина 206 ҳазор тифл ба дунё омадааст. Дар нимсолаи аввали 2023 – тақрибан сад ҳазор. Ба сабаби таҷовузи Русия ба Украина занон баъзан зери тиру мушакборон ва гоҳе дар хона ё анборҳо таваллуд мекунанд.
Соҳибкор аз Қирғизистон Ҷамолиддин Қосимов чаҳор фарзанд дорад ва бо оилааш дар Одесса зиндагӣ мекунад. Духтари хурдияш дар замони ҷанги Русия дар Украина ба дунё омадааст: "Вақте ҷанг сар шуд, занам ҳомила буд. Ташвиш доштем, ки чӣ хоҳад шуд. Ба зоишгоҳ роҳ надоданд, дард шабона сар шуд."
Ҷамолиддин даҳ сол боз гӯшти гову гӯсфанд мефурӯшад. "То замони ҷанг вазъ хуб буд, пас аз он дигар шуд. Дар ҳафтаи аввал аслан савдо набуд. Тиҷорат якбора суст шуд." Ҳоло тасдиқ мекунад, ки вазъ рӯ ба беҳбуд овардааст. "Кам-кам субот ҳаст, Худоро шукр, мешавад," – мегӯяд ӯ.
Падари дигар серфарзанд, Кумарбек Раман, молики силсилаи мактабҳост. Ӯ дар Қирғизистон зода ва бузург шудааст. Соли 2018 ба Украина кӯчид. Дар ин кишвар чанд мактабу кӯдакистони хусусӣ кушод. Дар замони ҷанг ҳам кор мекунанд.
Вай се фарзанд дорад. Духтари хурдияш дар Украина ба дунё омадааст. Ӯро Мирослава ном ниҳодаанд, то дар кишвар сулҳу амонӣ бошад.
Филми телевизиони "Настояшее Время" ва тарҳи "Мигрант Медиа"-и Радиои Озодиро дар бораи зиндагии тоҷикону қирғизҳо, туркманҳо ва узбекҳо дар Киев, Харков ва Одесса ба забони русӣ бинед:
Гуфтугӯ