Давраҳои тилоӣ
Ман солҳои 1982 -1986 дар факултаи филологияи тоҷики институти педагогии шаҳри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко таҳсил гирифтаам. Ҳамсабақони ман аз 75 нафар ҷавонони боистеъдод иборат буданд. Мо мисли як оила ба ҳамдигар хеле меҳрубон будем. Кибру ғурур, маҳалгароӣ, аз болои касе хандидан ё ки таҳқир кардан бароямон бегона буд. Бояд иқрор шуд, ки шиорҳои «Бародарию баробарӣ» ҳамон солҳо амал мекард ва ин яке аз муваффакиятҳои замони советӣ буд. Ин солҳо воқеан давраҳои тилоӣ буданд ва хостам чанд лаҳзаашро рӯи коғаз биёрам
Дар замони Шӯравӣ илму маърифат баланд буду мардум ба фардо умед мебастанд. Мағозаҳо пур аз маводи гуногуну арзон буд. Баъзеҳо бо либоси мудшудаву навбаромад, баъзеҳо бо либосҳои миллии тоҷикӣ ба дарс меомаданд. Хеҷ гоҳ муаллимон касеро барои либос сарзаниш накардаанд. Ягон ҳодисаи барои либоси зебо шуда худсӯзӣ кардан ё бадроҳагӣ кардани ҳамсабақеро дар ёд надорам. Мо чунон саргарми таҳсил будем, ки ҳатто дар бораи гӯшвору ангуштаринҳои тилло сӯҳбат ҳам намекардем.
Имони мустаҳкам
Нахустин дарси атеизм буд. Муаллим маънои атеизмро шарҳ медод:
-- Aтеизм асосан калимаи грекӣ буда маънояш…астағфируллоҳ, инкор кардани худо мебошад.
Мо бо кафкӯбӣ механдидему касе фикри ба идораҳои дахлдор хабар доданро надошт. Мардум имону эътиқоди мустаҳкам доштанд. Мо метавонистем, дар бораи чӣ тавр ба замин бархӯрдани тобути Бреҷнев ё дигар мавзӯъҳои сиёсӣ бебокона баҳсу мунозара кунем. Ҳоло пеш аз ба забон овардани як чиз бояд сад бор андеша кунӣ… Як иштибоҳ метавонад тақдири туро иваз кунад …
* * *
Сохтори Шӯрави дар мактабу донишкадаҳо беҳтарин таълимотро ҷорӣ карда буд. Ҳолатҳои ришвагирию маҳалгароӣ хеле кам буд. Устодон сахтгир буданду толибилмонро барои дарс хондану мутахассиси хуб шуданашон водор мекарданд.Касе ки ба дарсҳо намеомаду лаёқати кофӣ надошт аз сафи донишҷӯӣ хориҷ мешуд.
Имтиҳони дарси педагогика буд. Муаллим Наимбоев аз ҷавобҳои яке аз ҳамсабақон қаноат накарда нимшӯхӣ гуфт:
-- Ҳайфи чаҳор сол! Чаҳор солро бехуда гузаронидӣ! Дар чаҳор сол метавонистӣ 10-20 гӯсфанд, 10-20 мурғ кунӣ ё соҳиби 3 -4 фарзанд мешудӣ…
Ин танбеҳи устоз барои мо дарси ҳаёт шуда буд...
Исрофгарӣ
Аз набудани маводи хӯрокворӣ шикоят кардан айб буд. Дар замони советӣ агар донишҷӯ стипендияи худашро сарфакорона харҷ кунад, рӯзаш бе душворӣ мегузашт...
Дар ёд дорам мардум нонро ба партовҳо, болои деворҳову гӯшаи хиёбонҳо мепартофтанд. Ин гуна манзараро бештар дар атрофи хобгоҳҳои донишҷӯён мушоҳида кардан мумкин буд. Боре гувоҳи таасуфхӯрии пиразане шудам,ки нонро тавоф карда мегуфт:
- Садқаи нон шавад, касе ки нонро исрофу хор мекунад! Ҳоло замоне мешавад, ки ба нонреза зор мешавем!
Ленин бародар -- раҳнамо
Тирамоҳи ҳар сол мо донишҷӯён ба муддати як моҳ барои ғунучини пахта сафарбар карда мешудем. Баъди меҳнати сангини пахтачинӣ шабҳо оташ афрӯхта, маҳфилҳои гуногун меоростем...
Мавсими пахтаи соли 1983... Мисли одат ҳар рӯз бо ҳазлу мутоиба ва байтбарак ба чидани пахта шурӯъ карда, чӣ тавр вақти хӯроки нисфирӯзӣ шуданашро пай набурдем. Ҳамсабақамон, Хуршедаи бухорогӣ, ки хеле ҳазлу мутоибаро дӯст медошт гуфт:
-- Муаллимҷон, шукуфаҳои пахта ба назарам мисли макарон менамоянд, чӣ кор кунам?
-- Ҳамон макаронҳоро ба пешдоманат ҷамъ кардан гир!
Мо ҳама аз ҳозирҷавобии устодамон Исмоилов завқ карда механдидем, ки ошпаз бо трактор хӯроки нисфирӯзиро овард.
Ҳама омодаи ғизогирӣ шуда, саф кашидем. Яке аз ҳамкурсон, ки аз аввалинҳо шуда хӯрок гирифта буд нидо кард:
-Бачаҳо, хӯрок бегӯшт аст ва макарон бӯи бад мекунад…
Мо фақат нон гирифтему хӯрокҳоро ба замин рехтем. Гуфтем, гуруснанишинӣ эълон мекунем. Ба исрори муаллимон нигоҳ накарда, рафта ба сари ҷӯякҳо нишастем. Баъзеҳо нони гирифтаашонро ба об тар карда мехӯрданд. Мехостем, бегоҳӣ ба штаби пахта рафта, шикоят кунем. Ман то ҳол дар ёд надорам, ин фикри корпартоӣ ба сари кӣ омада буд. Дар роҳ тасмим гирифтем, агар муаллимон ташкилотчии ин ҳама тазоҳурот кист гуфта бипурсанд, бояд ҳамаамон масъулияташро ба гардан гирем...
Парчами сурх
Аз автобус мефуромадем, яке аз ҳамкурсон аз ман хоҳиш кард, то рӯймоли сарамро ба ӯ диҳам. Рӯймол ранги сурх дошт,зуд аз ҷое чӯбе пайдо карда, руймолро басту байрақ сохт ва аз ҳама пеш гузашт. Мо бошем, аз дунболи ӯ сафкашон, косаҳои алюминиро бо ҳам зада месароидем:
Бар ҳукумати мо офарин
Дар шашяки рӯи замин
Кард мулки моро нозанин
Ленин -- бародар раҳнамо!
Беруни бошишгоҳ моро декани факулта ва масъули штаби пахта интизор буданд. Гуфтанд, ҳама рост бояд ба идораи штаб дароем. Мо ба суруд идома дода, вориди идора шудем. Масъули штаб суол кард:
-- Кӣ ҳамаи ин бетартибиҳоро ташкил кард?
-- …
Муаллим боз суол кард…
Ҳамкурси хуҷандиамон, Каримҷон як қадам ба пеш баромад. Ҳамкурсон ӯро ба қафо кашиданд ва гуфтанд: «О, Карим, ту худ бе ин хам вазъияти хуб надорӣ…»
Аммо у саркашона боз як қадам пеш баромад:
-- Ман ташкил кардам!
Декан хеле асабонӣ буд ва ба сари ӯ дод зад:
-- Э институт садқаи ту шавад, понздаҳ сол боз як институтро хатм карда наметавонӣ, боз гап мезанӣ…
Садои қаҳ-қаҳа идораро ларзонд. Масъули штаб моро ором кард:
-- Ҳоло оши палавро хӯред, фардо субҳ боз оиди ин масъала сӯҳбат мекунем.
Мо, ҳама, Каримро сарзаниш мекардем, ки чаро барои худ дарди сар зиёд кард.
Субх мисли одат ба берун баромада, саф кашидем. Ҳама интизори хондани қарор дар хусуси аз сафи донишҷӯён хориҷ кардани Каримҷон будем. Чанд нафар ҳамкурсон маслиҳат карданд, то Каримҷонро химоя карда, ба сухан бароянд. Аммо декани факулта оромона гуфт:
-- Ман намехоҳам касеро барои кирдори дишабаатон ҷазо диҳам. Аз паи чидани пахта шавед, минбаъд сифати хӯрок хуб мешавад.
Ба ҷои хотима
Дар бораи СССР мардум назарҳои мухталиф доранд.Таърих гувох аст, давлати абаркудрат бурду бохти худашро дошт. Ман аз СССР ба некӣ ёд мекунам, чунки халқ орому осуда буд ва ҳар шаб деги ҳар хонадон меҷӯшид. Дар давлати абарқудрат «скинҳедҳо» набуданд, «гастарбайтер»-ҳо набуданд, ғуломдорону ғуломон набуданд, бемории СПИД набуд. Касе барои манфиати шахсӣ дӯсти худашро намефурӯхт... Бе ягон мамониат субҳ бо автобус аз Самарқанд мебаромадию шаб ба Душанбе мерасидӣ…
Улдон Караева
Шветсия
Ман солҳои 1982 -1986 дар факултаи филологияи тоҷики институти педагогии шаҳри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко таҳсил гирифтаам. Ҳамсабақони ман аз 75 нафар ҷавонони боистеъдод иборат буданд. Мо мисли як оила ба ҳамдигар хеле меҳрубон будем. Кибру ғурур, маҳалгароӣ, аз болои касе хандидан ё ки таҳқир кардан бароямон бегона буд. Бояд иқрор шуд, ки шиорҳои «Бародарию баробарӣ» ҳамон солҳо амал мекард ва ин яке аз муваффакиятҳои замони советӣ буд. Ин солҳо воқеан давраҳои тилоӣ буданд ва хостам чанд лаҳзаашро рӯи коғаз биёрам
Дар замони Шӯравӣ илму маърифат баланд буду мардум ба фардо умед мебастанд. Мағозаҳо пур аз маводи гуногуну арзон буд. Баъзеҳо бо либоси мудшудаву навбаромад, баъзеҳо бо либосҳои миллии тоҷикӣ ба дарс меомаданд. Хеҷ гоҳ муаллимон касеро барои либос сарзаниш накардаанд. Ягон ҳодисаи барои либоси зебо шуда худсӯзӣ кардан ё бадроҳагӣ кардани ҳамсабақеро дар ёд надорам. Мо чунон саргарми таҳсил будем, ки ҳатто дар бораи гӯшвору ангуштаринҳои тилло сӯҳбат ҳам намекардем.
Имони мустаҳкам
Нахустин дарси атеизм буд. Муаллим маънои атеизмро шарҳ медод:
-- Aтеизм асосан калимаи грекӣ буда маънояш…астағфируллоҳ, инкор кардани худо мебошад.
Мо бо кафкӯбӣ механдидему касе фикри ба идораҳои дахлдор хабар доданро надошт. Мардум имону эътиқоди мустаҳкам доштанд. Мо метавонистем, дар бораи чӣ тавр ба замин бархӯрдани тобути Бреҷнев ё дигар мавзӯъҳои сиёсӣ бебокона баҳсу мунозара кунем. Ҳоло пеш аз ба забон овардани як чиз бояд сад бор андеша кунӣ… Як иштибоҳ метавонад тақдири туро иваз кунад …
* * *
Сохтори Шӯрави дар мактабу донишкадаҳо беҳтарин таълимотро ҷорӣ карда буд. Ҳолатҳои ришвагирию маҳалгароӣ хеле кам буд. Устодон сахтгир буданду толибилмонро барои дарс хондану мутахассиси хуб шуданашон водор мекарданд.Касе ки ба дарсҳо намеомаду лаёқати кофӣ надошт аз сафи донишҷӯӣ хориҷ мешуд.
Имтиҳони дарси педагогика буд. Муаллим Наимбоев аз ҷавобҳои яке аз ҳамсабақон қаноат накарда нимшӯхӣ гуфт:
-- Ҳайфи чаҳор сол! Чаҳор солро бехуда гузаронидӣ! Дар чаҳор сол метавонистӣ 10-20 гӯсфанд, 10-20 мурғ кунӣ ё соҳиби 3 -4 фарзанд мешудӣ…
Ин танбеҳи устоз барои мо дарси ҳаёт шуда буд...
Исрофгарӣ
Аз набудани маводи хӯрокворӣ шикоят кардан айб буд. Дар замони советӣ агар донишҷӯ стипендияи худашро сарфакорона харҷ кунад, рӯзаш бе душворӣ мегузашт...
Дар ёд дорам мардум нонро ба партовҳо, болои деворҳову гӯшаи хиёбонҳо мепартофтанд. Ин гуна манзараро бештар дар атрофи хобгоҳҳои донишҷӯён мушоҳида кардан мумкин буд. Боре гувоҳи таасуфхӯрии пиразане шудам,ки нонро тавоф карда мегуфт:
- Садқаи нон шавад, касе ки нонро исрофу хор мекунад! Ҳоло замоне мешавад, ки ба нонреза зор мешавем!
Ленин бародар -- раҳнамо
Тирамоҳи ҳар сол мо донишҷӯён ба муддати як моҳ барои ғунучини пахта сафарбар карда мешудем. Баъди меҳнати сангини пахтачинӣ шабҳо оташ афрӯхта, маҳфилҳои гуногун меоростем...
Мавсими пахтаи соли 1983... Мисли одат ҳар рӯз бо ҳазлу мутоиба ва байтбарак ба чидани пахта шурӯъ карда, чӣ тавр вақти хӯроки нисфирӯзӣ шуданашро пай набурдем. Ҳамсабақамон, Хуршедаи бухорогӣ, ки хеле ҳазлу мутоибаро дӯст медошт гуфт:
-- Муаллимҷон, шукуфаҳои пахта ба назарам мисли макарон менамоянд, чӣ кор кунам?
-- Ҳамон макаронҳоро ба пешдоманат ҷамъ кардан гир!
Мо ҳама аз ҳозирҷавобии устодамон Исмоилов завқ карда механдидем, ки ошпаз бо трактор хӯроки нисфирӯзиро овард.
Ҳама омодаи ғизогирӣ шуда, саф кашидем. Яке аз ҳамкурсон, ки аз аввалинҳо шуда хӯрок гирифта буд нидо кард:
-Бачаҳо, хӯрок бегӯшт аст ва макарон бӯи бад мекунад…
Мо фақат нон гирифтему хӯрокҳоро ба замин рехтем. Гуфтем, гуруснанишинӣ эълон мекунем. Ба исрори муаллимон нигоҳ накарда, рафта ба сари ҷӯякҳо нишастем. Баъзеҳо нони гирифтаашонро ба об тар карда мехӯрданд. Мехостем, бегоҳӣ ба штаби пахта рафта, шикоят кунем. Ман то ҳол дар ёд надорам, ин фикри корпартоӣ ба сари кӣ омада буд. Дар роҳ тасмим гирифтем, агар муаллимон ташкилотчии ин ҳама тазоҳурот кист гуфта бипурсанд, бояд ҳамаамон масъулияташро ба гардан гирем...
Парчами сурх
Аз автобус мефуромадем, яке аз ҳамкурсон аз ман хоҳиш кард, то рӯймоли сарамро ба ӯ диҳам. Рӯймол ранги сурх дошт,зуд аз ҷое чӯбе пайдо карда, руймолро басту байрақ сохт ва аз ҳама пеш гузашт. Мо бошем, аз дунболи ӯ сафкашон, косаҳои алюминиро бо ҳам зада месароидем:
Бар ҳукумати мо офарин
Дар шашяки рӯи замин
Кард мулки моро нозанин
Ленин -- бародар раҳнамо!
Беруни бошишгоҳ моро декани факулта ва масъули штаби пахта интизор буданд. Гуфтанд, ҳама рост бояд ба идораи штаб дароем. Мо ба суруд идома дода, вориди идора шудем. Масъули штаб суол кард:
-- Кӣ ҳамаи ин бетартибиҳоро ташкил кард?
-- …
Муаллим боз суол кард…
Ҳамкурси хуҷандиамон, Каримҷон як қадам ба пеш баромад. Ҳамкурсон ӯро ба қафо кашиданд ва гуфтанд: «О, Карим, ту худ бе ин хам вазъияти хуб надорӣ…»
Аммо у саркашона боз як қадам пеш баромад:
-- Ман ташкил кардам!
Декан хеле асабонӣ буд ва ба сари ӯ дод зад:
-- Э институт садқаи ту шавад, понздаҳ сол боз як институтро хатм карда наметавонӣ, боз гап мезанӣ…
Садои қаҳ-қаҳа идораро ларзонд. Масъули штаб моро ором кард:
-- Ҳоло оши палавро хӯред, фардо субҳ боз оиди ин масъала сӯҳбат мекунем.
Мо, ҳама, Каримро сарзаниш мекардем, ки чаро барои худ дарди сар зиёд кард.
Субх мисли одат ба берун баромада, саф кашидем. Ҳама интизори хондани қарор дар хусуси аз сафи донишҷӯён хориҷ кардани Каримҷон будем. Чанд нафар ҳамкурсон маслиҳат карданд, то Каримҷонро химоя карда, ба сухан бароянд. Аммо декани факулта оромона гуфт:
-- Ман намехоҳам касеро барои кирдори дишабаатон ҷазо диҳам. Аз паи чидани пахта шавед, минбаъд сифати хӯрок хуб мешавад.
Ба ҷои хотима
Дар бораи СССР мардум назарҳои мухталиф доранд.Таърих гувох аст, давлати абаркудрат бурду бохти худашро дошт. Ман аз СССР ба некӣ ёд мекунам, чунки халқ орому осуда буд ва ҳар шаб деги ҳар хонадон меҷӯшид. Дар давлати абарқудрат «скинҳедҳо» набуданд, «гастарбайтер»-ҳо набуданд, ғуломдорону ғуломон набуданд, бемории СПИД набуд. Касе барои манфиати шахсӣ дӯсти худашро намефурӯхт... Бе ягон мамониат субҳ бо автобус аз Самарқанд мебаромадию шаб ба Душанбе мерасидӣ…
Улдон Караева
Шветсия