Пекин гуфтааст, имзои ин санад ба масъалаи аз таърих боқимондаи марзӣ миёни Чину Тоҷикистон нуқтаи таммат мегузорад.
Тоҷикистону Чин беш аз 500 километр марзи муштарак доранд. Баҳси марзӣ бо Чин ҳанӯз аз аҳди Шӯравӣ идома дошт ва ихтилофи назар асосан сари заминҳои ба истилоҳ ҳоли ё бетараф дар минтақаи Бадахшони шарқӣ вуҷуд дошт. Ҷониби Пекин даъвои ҳудуди 28 ҳазор километри мураббаъ замини наздимарзии Ҷумҳурии Тоҷикистонро мекард.
Баҳси кӯҳнаи таърих ва созиши Тоҷикистон бо Чин
Дар ҳудуди се даҳсолаи ахири умри худ, ҳукумати Шӯравӣ сари ин масъала бо Чин музокира анҷом намедод. Вале баъди азҳампошии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991 ва касби истиқлолияти Тоҷикистон Чин иқдоми музокира бо Тоҷикистонро дар марвиди ин заминҳо аз сар гирифт.
Дар соли 2002, дар ҷараёни сафари раисиҷумҳури Тоҷикистон ба Чин як созишнома имзо шуд, ки тибқи он ҳазор километри мураббаъ аз замини мавриди баҳси ду ҷониб дар Бадахшони шарқӣ ба ихтиёри Чин гузошта шуд.
Имзои ин санад вокунишҳо ва нигарониҳо дар ҷомеаи Тоҷикистонро ба бор овард ва ин иқдоми ҳукумати кишвар мавриди интиқоди мардум қарор гирифт.
Бархе аз аҳзоби сиёсӣ ва шахсиятҳои ҷудогона ин иқдоми ҳукумати Тоҷикистонро мухолифи меъёри Қонуни асосии кишвар унвон намуданд ва мегуфтанд, ки ин иқдом, яъне додани бахше аз хоки Тоҷикистон ба Чин, мебоист бар асоси раъйгирии умумӣ сурат мегирифт. Зеро тибқи асли Қонуни асосӣ ҳар гуна тағйири сохтмории қаламрави Тоҷикистон танҳо бо раъйгирии умумӣ бояд ҳалл шавад.
Аммо дар муқобил мақомот мегӯянд, барои ҳалли баҳси мазкур ниёзе ба раъйгирии умумӣ вуҷуд надошт. Зеро тибқи ин санад Тоҷикистон на заминаи қаламрави худ ба Чинро додааст, балки бар сари замини марвиди баҳси ду кишвар, бо Чин ба тавофуқ расидааст.
Рафъи баҳси марз ва тавсеаи ҳамкориҳо
Мақомот созиш дар мавриди хатти марзро ҳалли як масъалаи муҳим дар равобити ду кишвар медонанд. Ба бовари онҳо, бидуни ин созиш имкони сарозер шудани сармояи Чин ба иқтисоди Тоҷикистон ва равобити ҳасанаи феълӣ вуҷуд намедошт.
Дар ҳоли ҳозир Чин яке аз кишварҳои аслии сармоягузор дар Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Имрӯз қариб дар тамоми бахшҳои саноат, сохтмон, энержӣ ва тиҷорати Тоҷикистон Чин ҳузур дорад. Ва Тоҷикистон омода аст барои иҷрои чанд тарҳи иқтисодӣ манобеи захоири табии худро дар ихтиёри Чин қарор диҳад.
Ҳамчунин минтақаи марзии мавриди баҳс пас аз фурӯпошии Шӯравӣ миёни Чин ва Қазоқистону Қирғизистон низ вуҷуд дошт ва ҷонибҳо дар тақсими ин минтақаҳо ба тавофуқ расиданд. Вале, ба гуфтаи коршиносон, ҳузури иқтисодии Чин дар ин кишварҳо ба ҳадди Тоҷикистон нест.
Баҳсҳои марзии дигар
Анҷоми раванди аломатгузории марз бо Чин дар ҳолест, ки масъалаи таъини хатти марзи Тоҷикистон бо се кишвари дигари ҳаммарз, аз ҷумла Қирғизистон, Узбакистон ва Афғонистон, ҳамоно боқӣ мемонад.
То имрӯз ҳамагӣ 50 дарсади марзи муштараки Тоҷикистон бо Қирғизистон ва 87 дарсади сарҳад бо Узбакистон аломатгузорӣ шудааст.
Барои дақиқ намудани минтақаҳои мавриди баҳс дар хатти марз бо ин кишварҳо як комиссиюни вижаи байниҳукуматӣ фаъолият мекунад.
Тоҷикистону Чин беш аз 500 километр марзи муштарак доранд. Баҳси марзӣ бо Чин ҳанӯз аз аҳди Шӯравӣ идома дошт ва ихтилофи назар асосан сари заминҳои ба истилоҳ ҳоли ё бетараф дар минтақаи Бадахшони шарқӣ вуҷуд дошт. Ҷониби Пекин даъвои ҳудуди 28 ҳазор километри мураббаъ замини наздимарзии Ҷумҳурии Тоҷикистонро мекард.
Баҳси кӯҳнаи таърих ва созиши Тоҷикистон бо Чин
Дар ҳудуди се даҳсолаи ахири умри худ, ҳукумати Шӯравӣ сари ин масъала бо Чин музокира анҷом намедод. Вале баъди азҳампошии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991 ва касби истиқлолияти Тоҷикистон Чин иқдоми музокира бо Тоҷикистонро дар марвиди ин заминҳо аз сар гирифт.
Дар соли 2002, дар ҷараёни сафари раисиҷумҳури Тоҷикистон ба Чин як созишнома имзо шуд, ки тибқи он ҳазор километри мураббаъ аз замини мавриди баҳси ду ҷониб дар Бадахшони шарқӣ ба ихтиёри Чин гузошта шуд.
Имзои ин санад вокунишҳо ва нигарониҳо дар ҷомеаи Тоҷикистонро ба бор овард ва ин иқдоми ҳукумати кишвар мавриди интиқоди мардум қарор гирифт.
Бархе аз аҳзоби сиёсӣ ва шахсиятҳои ҷудогона ин иқдоми ҳукумати Тоҷикистонро мухолифи меъёри Қонуни асосии кишвар унвон намуданд ва мегуфтанд, ки ин иқдом, яъне додани бахше аз хоки Тоҷикистон ба Чин, мебоист бар асоси раъйгирии умумӣ сурат мегирифт. Зеро тибқи асли Қонуни асосӣ ҳар гуна тағйири сохтмории қаламрави Тоҷикистон танҳо бо раъйгирии умумӣ бояд ҳалл шавад.
Аммо дар муқобил мақомот мегӯянд, барои ҳалли баҳси мазкур ниёзе ба раъйгирии умумӣ вуҷуд надошт. Зеро тибқи ин санад Тоҷикистон на заминаи қаламрави худ ба Чинро додааст, балки бар сари замини марвиди баҳси ду кишвар, бо Чин ба тавофуқ расидааст.
Рафъи баҳси марз ва тавсеаи ҳамкориҳо
Мақомот созиш дар мавриди хатти марзро ҳалли як масъалаи муҳим дар равобити ду кишвар медонанд. Ба бовари онҳо, бидуни ин созиш имкони сарозер шудани сармояи Чин ба иқтисоди Тоҷикистон ва равобити ҳасанаи феълӣ вуҷуд намедошт.
Дар ҳоли ҳозир Чин яке аз кишварҳои аслии сармоягузор дар Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Имрӯз қариб дар тамоми бахшҳои саноат, сохтмон, энержӣ ва тиҷорати Тоҷикистон Чин ҳузур дорад. Ва Тоҷикистон омода аст барои иҷрои чанд тарҳи иқтисодӣ манобеи захоири табии худро дар ихтиёри Чин қарор диҳад.
Ҳамчунин минтақаи марзии мавриди баҳс пас аз фурӯпошии Шӯравӣ миёни Чин ва Қазоқистону Қирғизистон низ вуҷуд дошт ва ҷонибҳо дар тақсими ин минтақаҳо ба тавофуқ расиданд. Вале, ба гуфтаи коршиносон, ҳузури иқтисодии Чин дар ин кишварҳо ба ҳадди Тоҷикистон нест.
Баҳсҳои марзии дигар
Анҷоми раванди аломатгузории марз бо Чин дар ҳолест, ки масъалаи таъини хатти марзи Тоҷикистон бо се кишвари дигари ҳаммарз, аз ҷумла Қирғизистон, Узбакистон ва Афғонистон, ҳамоно боқӣ мемонад.
То имрӯз ҳамагӣ 50 дарсади марзи муштараки Тоҷикистон бо Қирғизистон ва 87 дарсади сарҳад бо Узбакистон аломатгузорӣ шудааст.
Барои дақиқ намудани минтақаҳои мавриди баҳс дар хатти марз бо ин кишварҳо як комиссиюни вижаи байниҳукуматӣ фаъолият мекунад.
